MELIDE NOS RELATOS DOS VIAXEIROS DA IDADE MEDIA E MODERNA

A CIDADE DESTRUÍDA NO CAMIÑO DE HERMAN KÜNIG A COMPOSTELA e
NICOLA ALBANI E O SEU VIAXE DE NÁPOLES A SANTIAGO DE GALICIA.

Son moitos e moitos foron os viaxeiros e peregrinos que por unha ou outra razón emprenderon a ruta que os levou a Compostela, partindo de lugares moi diferentes e distanciados no mapa. Algúns deles deixaron as súas impresións en escritos e relatos publicados xa dende antigo. E en todos eles falan de Melide (ou ben da propia vila ou dos seus arredores: Furelos, Leboreiro,...). Por iso imos amosar nesta entrada as impresións que a nosa vila deixou neses viaxeiros de antano, algunhas delas certas, outras un tanto subxectivas e incluso outras delas con algún erro que tentaremos explicar.

De todos é de sobra coñecido o Codex Calixtinus, que contén o Liber Sancti Iacobi, unha compilación de diferentes textos no que se recollen, relatos, sermóns, milagres do Apóstolo, partituras musicais e o texto polo que é máis coñecido, a guía de peregrinación do monxe bieito Aymerid Picaud redactada no século XII. É coñecida como o primeiro libro de peregrinación a Santiago, unha sorte de guía que os peregrinos debían ler para coñecer lugares de hospedaxe, consellos, rutas e perigos ós que enfrontarse. Pero non foi a única, xa que se escribiron máis relatos acerca desta viaxe que atrae a milleiros de persoas de todo o mundo cara á nosa terra.

Ó longo das Iades Media e Moderna escribíronse libros, tratados, novelas, contos, narracións, poemas e “guías de viaxe” que falaban do Camiño a Compostela e das inquietudes, periplos, vicisitudes e anécdotas dos viaxeiros.

Estes libros amósannos moita información sobre costumes da época, de comidas, lugares de hospedaxe, comportamentos sociais… constitúen un auténtico compendio de Historia e de antropoloxía cultural. Pero tamén nos informan sobre os diferentes lugares por onde pasaban: describen  cidades, vilas, camiños, pontes, e outros aspectos da paisaxe, que hoxe mudaron co progreso da civilización, pero dalgúns aínda podemos ver un pequeno retazo, ou intuír esas rúas de antano nas actuais, e grazas a estes relatos podemos escribir (e ler) unha páxina máis da nosa historia.

 

O CAMIÑO DE KÜNIG A COMPOSTELA:

No ano 1495 unha imprenta de Estrasburgo sacou á luz un libro que relataba o periplo do monxe alemán Herman Künig von Vach durante a súa peregrinación a Santiago. A finalidade desta viaxe non era outra que a de deixar plasmado por escrito, indicacións sobre distancias, rutas, establecementos, carácter dos hospitaleiros, perigos e demais vicisitudes coas que se podía atopar un peregrino que decidise emprender a ruta, foran cales fosen os seus motivos. Non incidía tanto en aspectos artísticos nin relixiosos ou de fe, pois omite conscientemente todos e cada un destes detalles.

Trátase pois, doutra das guías de viaxe, posterior ó Códice Calixtino que se editaron e imprimiron coa idea de amosar e facilitar o camiño ós peregrinos.

Nesta ocasión o monxe Künig parte de Einsiedeln, próximo a Zúrich (Suíza), e vai narrando de xeito moi pragmático toda a ruta cara Compostela. Tan so se detén a describir as igrexas de Tours e Toulouse en relación ás reliquias que alí se conservan, cousa que nin tan sequera fai en Santiago ante os restos do Apóstolo.

Pero no seu relato, no que vai describindo o itinerario que el fai, medindo as distancias en leguas, ten un oco para referirse á Vila de Melide. Non o fai mencionando o seu nome, pero pola descrición do lugar sabemos que se trata da nosa vila. Comenta que despois de deixar a cidade de Lugo, camiña nove leguas (aproximadamente entre 45 e 50 km), ata chegar á “Cidade Destruída”. Conta que esta cidade, que destacaba pola súa caridade á hora de dar esmolas (algo que no século XVIII tamén comentará Nicola Albani), atopábase nun estado de semirruína, pois a cerca que pechaba a vila atopábase seriamente danada polas recentes Revoltas que tiveran lugar apenas 30 anos antes (A Gran Guerra Irmandiña), ó igual que o Castelo que coroaba a vila, que tamén o viu practicamente destruído. Resulta polo tanto, un dato de enorme interese histórico e documental xa que nos transmite de primeira man unha descrición de como estaba o pobo logo da Guerra e que non foi reconstruído nin reparado polo menos neses 30 anos transcorridos dende o episodio Irmandiño.

Tan so 3 anos despois do paso de Künig por Melide, no ano 1498, se levarán a cabo as obras de remodelación da igrexa do Convento de Sancti Spiritus utilizando as pedras do derrocado castelo, polo que os ollos deste viaxeiro alemán, aínda puideron contemplar o antigo templo do século XIV e non viron polo tanto, os dous cenotafios (de Isabel de Castro e Leonor de Mendoza) que flanquean a Capela Maior. Do mesmo xeito, e aínda que arruinado, e seguramente con moitas das súa pedras xa reempregadas noutras edificacións, tamén puido contemplar o que quedaba do antigo e soberbio castelo da mitra compostelá, que se alzaba no outeiro que domina a vila, así como a danada cerca que pechaba a vila. Compre indicar que Künig utilizou o Camiño de Sabián para saír de Melide, ruta natural de saída.

En vindeiras entradas falaremos doutros viaxeiros do pasado que deixaron plasmadas as súas impresións sobre a nosa vila.

 

NICOLA ALBANI E O SEU VIAXE DE NÁPOLES A SANTIAGO DE GALICIA.

Nicola Albani. un viaxeiro italiano do século XVIII, natural da rexión de Basilicata, que emprendeu unha viaxe cara a Santiago dende Nápoles en 1743, e da que deixou constancia escrita. A súa viaxe e o seu relato constitúen en si mesmos unha importante fonte de documentación, xa que por unha banda nos está a indicar que no século XVIII aínda estaba en auxe o Camiño de Santiago, mais a través dos seus testemuños podemos ver que a ruta, se atopaba nunhas condicións canto menos, pouco seguras, xa que o camiño estaba cheo de maleantes, pícaros, pedigüeños, e xentes de mal vivir que facían da travesía un percorrido algo perigoso. O libro está fermosamente ilustrado e relatado e nel podemos descubrir aspectos interesantes das peregrinacións na Idade Moderna.

A súa partida produciuse un 4 de xuño de 1743 chegando a Melide o 23 de novembro do mesmo ano. Estas son as súas impresións da nosa vila: “Na mañá do 23 proseguín o meu camiño, e ese día por milagre non me perdín nun espesísimo bosque de castiñeiros, menos mal que a tempo atopei dúas mulleres que levaban comestíbeis para vender nunha certa vila, e servíndome da súa guía, leváronme até Ligonde, porque dende alí elas fixeron outro camiño, e eu seguín o meu, e pola noite cheguei a unha vila grande chamada Melide, a trinta e dúas millas de Portomarín, esta é tamén unha vila levantada con pedra, onde había un conventiño de catro ou cinco frades dominicos, e obtiven unha esmola dunha certa sopa, e recollín tamén catro ou cinco esmolas de moeda, que non vira esmola de quattrini desde Astorga, e procurei pola noite tamén un aloxamento nunha palloza por caridade, que despois na mañá do 24 seguín o meu camiño, e pola noite cheguei a unha aldea chamada San Marcos, a trinta millas de Melide, desde onde podía chegara Compostela pola noite, se eu quería”.

Pois ben, ó describir a nosa vila dicindo que estaba levantada en pedra, estanos a dicir que se trataba dun lugar con certa soleira como sabemos que era Melide no século XVIII onde destacaba o Convento Franciscano, a Obra Pía de San Antón e numerosas casas pacegas como as de Sivil e Pedrosa. Mais comete un erro que nos descoloca, xa que fala dun conventiño dominico cando en realidade se trataba de franciscanos, habitanto a Casa Principal da Terceira Orde da zona noroeste da península, comentando que estaba formado por catro ou cinco frades, cando había moitos máis. O que nos leva a pensar que en realidade estaba falando no número de frades que atendían o Hospital de Sancti Spiritus, rexentado polos franciscanos, onde recibiu a esmola do prato de “certa sopa”, que acostumaban a ofrecer ós peregrinos e que posiblemente se tratase de caldo. Tamén comenta que Melide foi o único lugar onde recibiu esmola dende Astorga (non é o único relato que nos fala disto, xa o amosaremos noutras entradas), o que nos indica que se trataba dunha vila que acollía ben ós peregrinos e forasteiros e que ademais destacaba pola súa caridade.

 

Artigo elaborado por Cristina Vázquez Neira e Xurxo Broz Rodríguez