A Torre do Convento

De símbolo de poder franciscano a fito referencial da vila de Melide.

Debuxo de X.M. Broz, ano 2007.

                                                             

¡Canto se podería falar dela!. Da Torre do Convento existen moita  información, estudos da súa arquitectura, fábrica e historia e unha incontable cantidade de  debuxos, todo elo da autoría de Xosé Manuel Broz.

Nos libros “A Vila de Melide”, “A Terra de Melide” e no Boletín nº 6 do Centro de Estudios Melidenses-Museo da Terra de Melide, Broz describe case todos os seus pormenores. Aínda que nesta entrada so imos incidir nalgunhas curiosidades e aspectos chamativos da mesma, parte dos que se contan nas visitas guiadas que organiza o Museo. En base a súa importancia neses roteiros ponse moito énfase en varios deses aspectos, que aquí non imos comentar todos para deixar algo “en suspense”.

Debuxo de X.M. Broz, ano 2007.

                                                            

 -          En primeiro lugar é de salientar que a actual torre érguese na segunda metade do século XVIII (en torno ó ano 1770), substituíndo a unha torre anterior cuxa orixe se remonta ós séculos baixomedievais (posiblemente de finais do século XV), con fisionomía de torre defensiva, posto que en lugar de dispor dunha cúpula, estaba coroada por un corpo de ameas e merlóns, nos que se representaban os escudos da Casa de Ulloa e de Mendoza, ademais de existir alomenos outro emblema de Ulloa ó pe dunha das troneiras das campás.

Debuxos extraídos do Pleito da Casa Corbelle co Convento de Sancti Spiritus. Da Real Chancillería de Valladolid, 
onde se ve a antiga Torre do Convento, coroada con ameas. Publicado no libro “A Vila de Melide” de X.M. Broz, páx 165.

   -          Outro aspecto a destacar é a súa altura, que como pode verse é moi elevada, o que fai que se distinga dende moitos quilómetros á redonda: vese dende a baixada do Bocelo, vindo dende Sobrado dos Monxes; tamén pode verse dende o alto do Careón e dende o Meire; vese tamén dende Vilouriz e San Martiño de Oleiros, vindo polo Camiño Primitivo; e tamén podía verse vindo dende o Barreiro, ata que unha cortina de eucaliptos recortou a vista da vila (aínda que se nos fixamos ben vindo pola estrada de Santiago podemos ver a cúpula da torre entre os eucaliptos antes de chegar ó Rañado).

     A altura total e exacta coñecímola fai catro anos cando se substituíu o pararraios que coroa a cruz do cumio, e que contando esta érguese un total de 42 metros. Unha altura moi considerable, pois estamos a falar do equivalente a un edificio de 13 plantas. 

                

                 

                                                    Fotos da substitución do pararraios. Ano 2014.

                                                     

                                                         Fotos onde se pode comprobar a grande altura da Torre do Convento


-          Outro aspecto a comentar é o de que o primeiro corpo ou inferior (que chega ata o remate do primeiro piso da Casa Reitoral), correspóndese cun corpo sólido ou macizo, o que lle da un gran apoio e estabilidade á edificación. A partir de aí, coincidindo co segundo piso da Reitoral, o interior é oco e conta cunha escaleira de pedra con chanzos empotrados nos lenzos da torre, alternantes en tramos comprendidos entre os cinco e os seis escalóns e con descansiños intermedios.
      Contabilízanse preto de 80 chanzos que bordean un oco de luz amplo, no que ían suspendidos os pesos do reloxo situado baixo o corpo de campás. 

Debuxo do interior da Torre
onde se ve o entramado das escaleiras.
Extraído do libro “A Vila de Melide” de X. M. Broz, páx 157.

       -          Para acceder ó corpo interior da torre existen dous accesos, un dende a tribuna ou coro da nave da igrexa, ó carón do órgano; e outro dende o faiado da Casa Reitoral. Tamén existe unha pequena porta que serve de acceso ó tellado da nave da igrexa dende un dos últimos tramos da escaleira da torre, previo ó corpo de campás.

Debuxo de X.M. Broz. Coro da Igrexa do Convento,

            onde se ve a porta de acceso á Torre, ó lado do órgano.
       Publicado no Boletín nº 6 do Museo da Terra de Melide, páx. 56.

     -          Outro dato particular, que se corresponde cunha realidade facilmente verificable, e que non se trata dunha lenda urbana (como a de que o billete de 10 € reproduce a portada da Capela de San Roque, cousa que non é verdade) é que Melide conta cunha torre inclinada, cun acentuado declive cara ó norte, como pode comprobarse doadamente se a observamos dende a Praza das Universidades (antigamente do  Instituto), ou dende Sabián, posto que dende eses puntos pode verse dende os flancos leste e oeste respectivamente.
      Tense especulado que o motivo de tal inclinación puido deberse a un movemento sísmico, chegando a aludirse ó famoso Terremoto de Lisboa. Aspecto bastante improbable posto que dito sismo tivo lugar no ano 1755, e nesa data  posiblemente non estaría edificada a torre actual. Como xa se dixo anteriormente por eses anos de mediados do século XVIII, aínda tiña que estar erguida torre antiga. Por outra banda tamén son manifestos os graves danos que sofre o alzado dos muros na nave da igrexa, que tiveron que ser reparados a finais do século XIX, como pode verse nunha estampa de Melide do ano 1904, na que se aprecia a reparación do muro oeste (frontis), na zona na que se adosa á torre. Para corrixir diversos problemas de estabilidade situáronse uns tirantes tensores baixo a bóveda de canón, de parede a parede.

                             Imaxe de Melide de 1904.
        Publicada no Boletín nº 10 do Museo da Terra de Melide, páx 46-47.

Foto dos anos 90 dende a Praza das Universidades.
Vese a Torre cunha evidente inclinación cara ó norte.
Foto de X. M. Broz. Publicada no Boletín nº 10 do Museo da Terra de Melide. Páx 149. 

          -  Unha falsa teoría (ou lenda urbana) é que para erguela construíuse unha gran rampla de terra que chegaría ata o Cruceiro ou cruce coa estrada de Toques. Como é sabido no século XVIII, e moitísimo antes (en época medieval, en época romana e incluso en momentos e culturas anteriores), o sistema construtivo estaba moi desenvolto, en base a andamiaxes, grúas e grandes roldanas e tornos de madeira con elementos de fixación e articulación de ferro, polo que esa teoría dunha rampla de terra é moi fantasiosa, porque costa imaxinar a cantidade de metros cúbicos de terra necesarios para levar a cabo semellante rampla, que por outra parte tería que ter unha base moi, pero que moi ancha, para contar cuns taludes estables e cun derrame progresivo, a proba de posibles corrementos. De ser así sería máis titánica a realización desa rampla que a da propia torre conventual.

Foto da Igrexa parroquial dende o Castelo, anos 30,
          Publicada no Boletín nº 10 do Museo da Terra de Melide, páx 49.

              -  Un dato que lle da notoriedade á torre é que xa no ano 1822 o célebre xeógrafo e matemático Domingo Fontán, autor da “Carta xeométrica de Galicia” (coñecido como "Mapa de Fontán" presentado no ano 1834 á Raíña Rexente María Cristina), bota man da torre como estación topográfica para levar a cabo as súas triangulacións matemáticas, de feito refírese á “Torre de Mellid” como un dos seus fitos referenciais. Tamén é sabido que bota man igualmente, dunha das torres do Mosteiro de Sobrado para tal fin, en concreto a torre noroccidental.

Acuarela de Antonio Aguiar, anos 40.

                     A Igrexa de Sancti Spiritus dende o Castelo. 
          Trátase dunha acuarela interesante tamén a nivel documental posto 
         que Aguiar reproduce as reparacións das fendas do alzado oeste da nave. 

               Publicado no Boletín nº 10 do Museo da Terra de Melide, páx 218.

              -  Xa nos últimos tempos, quen non lembra na década dos 80, cando un famoso funambulista italiano (Renato Bordini), e membros da súa compañía estenderon un longo cable dende o corpo das campás ata o Cruceiro, e subiron polo cable a pe mantendo o equilibrio mediante unha pértega longa, ou como tamén subiron nunha bicicleta e nunha moto sen pneumático, é dicir, apoiándose directamente nas llantas. E todo elo sen empregar rede de seguridade. Daba xenio, e vertixe, contemplar ós equilibristas e tamén ós asistentes dos artistas esperando a súa chegada na cornixa voada que serve de base do corpo de campás.

     Noutra ocasión na que se fixeron traballos de retirada de vexetación e silvas na segunda cornixa, a que precede ó corpo ochavado que serve de base da cúpula, puido verse como os valentes operarios se movían por ela sen elementos de fixación e como daban pasado entre os pináculos en forma de copas e os muros de dito corpo, sen dificultade.

              -  Xa por último outros aspectos referidos a súa posible autoría (arquitecto), patróns e pautas estilísticas e decorativas, en que obradoiro se elaboraron as campás e quen foi o artesán das mesmas e as  inscricións nos seus muros, detallaranse nos roteiros guiados organizados polo Museo da Terra de Melide.

         Debuxo da Igrexa parroquial de Melide.
        Do Colexio de Arquitectos da Coruña.
Publicada no Boletín nº 22 do Museo da Terra de Melide, páx. 58.

  Debuxo da publicación:
 "Arquitecturas da provincia da Coruña. Melide, Santiso, Sobrado e Toques”. páx 50.
Escola Técnica Superior de Arquitectura da Coruña,

                Bibliografía:

       -“Arquitecturas da provincia da Coruña. Melide, Santiso, Sobrado dos Monxes, Toques”. 

      Escola Técnica Superior de Arquitectura da Coruña. Editado pola Deputación da Coruña, ano 2007. 

       -  Boletín nº 6 do Centro de Estudios Melidenses-Museo da Terra de Melide, ano 1991. 

       -   Boletín nº 10 do Centro de Estudios Melidenses-Museo da Terra de Melide, ano 1997.

       -   Boletín nº 11 do Centro de Estudios Melidenses-Museo da Terra de Melide, ano 1998. 

       -   Boletín nº 22 do Centro de Estudios Melidenses-Museo da Terra de Melide, ano 209. 

       -   Santispiritus de Melide”. De Xosé Manuel Broz. Ano 2004. 

       -  “A Vila de Melide”. De Xosé Manuel Broz. Ano 2015.

                    Artigo elaborado por Cristina Vázquez Neira e Xurxo Broz Rodríguez.